„Jest tylko jeden sposób nauki – poprzez działanie”
Paulo Coelho
Każdy z nas zna 5 podstawowych zmysłów zewnętrznych: zmysł dotyku, zapachu,smaku, wzroku, słuchu. Natomiast to nie jest koniec. Nasze genialne organizmy posiadają także zmysły wewnętrzne – podświadome, które regulują funkcje ciała. Mogą być także nazwane specjalnymi, bliskimi czy somatosensorycznymi. Należą do nich: zmysł interoceptywny (mówi o wrażeniach płynących z organów wewnętrznych tj. regulacja głodu, pragnienia, ciepłoty ciała, tętna itp.), zmysł przedsionkowy (zmysł równowagi i ruchu), zmysł proprioceptywny (położenie ciała czerpie informacje z mięśni i stawów). To właśnie wszystkie te zmysły dostarczają nam informacji o świecie i warunkują nasze zachowania, wybory czy rozwój. Człowiek potrzebuje ich wszystkich by prawidłowo funkcjonować.
Teraz usiądź wygodnie i pomyśl przez chwilkę. Dzięki jakim zmysłom uczysz się? Czy w ogóle są nam niezbędne? Czy mógłbyś/mogłabyś funkcjonować gdyby, po kolei eliminowano w Twoim ciele poszczególne zmysły. Wyobraź to sobie. Najpierw słuch (cisza…). Teraz wzrok (ciemność…). Potem czucie (destabilizacja…). Następnie smak, węch (nicość…). I a końcu równowagę i czucie własnego ciała (brak istnienia…). Ludzie, którzy na skutek choroby choć na chwilę stracili wzrok, mowę, słuch dostrzegli jak ogromny wpływ na funkcjonowanie ma brak “tylko jednego” zmysłu np. wzroku czy słuchu – jak w znacznym stopniu zaburza prawidłowe funkcjonowanie.
Już Arystoteles wiedział, że zmysły są ważne dla naszego pojmowania świata, a ponad 80 lat temu dr Jean Ayres w swojej pracy naukowej udowodniła, iż w rozwoju człowieka zasadniczą rolę pełnią właśnie układy zmysłowe najwcześniej dojrzewające tj. dotykowy, proprioreceptywny i przedsionkowy.
„Integracja sensoryczna oznacza funkcję, czynność ośrodkowego układu nerwowego”.
„Aby prawidłowo reagować na bodźce zmysłowe układ nerwowy musi właściwie je interpretować.”
Układy: dotykowy, przedsionkowy i proprioceptywny umożliwiają poczucie siebie w świecie. Stanowią one podstawy prawidłowego rozwoju. Gdy pracują wydajnie i automatycznie, dopiero wtedy mały człowiek może skierować swoją uwagę na świat zewnętrzny.
Przetwarzanie sensoryczne (integracja sensoryczna) polega na organizowaniu – przetwarzaniu informacji z naszego ciała i świata zewnętrznego, w celu wykorzystania tych informacji w codziennym funkcjonowaniu. To proces dynamiczny, nieprzerwany, cykliczny. Kiedy czujemy się bezpieczni, mózg rejestruje i przetwarza informacje, które otrzymuje ze zmysłów. Zmysły dostarczają informacji z naszego ciała, otoczenia i współdziałają ze sobą. Podczas wykonywania złożonych zadań proces ten stanowi podstawę ich integracji.
O zaburzeniu przetwarzania sensorycznego (SPD)/ zaburzeniach integracji sensorycznej – mówimy wtedy gdy dziecko ma trudność w odbieraniu – przetwarzaniu – wykorzystywaniu przez mózg, informacji ze świata zmysłów. Co za tym idzie – dziecko ma trudności w relacjach z otoczeniem np. może mieć trudności z nauką nowych umiejętności ruchowych-edukacyjnych, z emocjami, koncentracja uwagi, tworzeniem relacji z bliskimi, adoptowaniem się do nowych sytuacji, może unikać lub nadmiernie potrzebować pewnych bodźców np. mocnego przytulania, huśtania itp.
Należy też zawsze pamiętać, iż dzieci z zaburzeniami procesów sensorycznych w porównaniu z dziećmi zdrowymi, doświadczają reakcji: SILNIEJSZYCH, TRWALSZYCH, DŁUŻSZE JEST ICH WYGASZANIE REAKCJI W CZASIE.
Jak to rozumieć, dzieci z SPD – potocznie mówiąc zaburzeniami SI, będą widziały i odbierały świat inaczej niż my. Ich układ nerwowy i mózg źle odbiera lub przetwarza informacje z zewnątrz, a co za tym idzie – daje złe sygnały dziecku do reagowania na świat. Jak to rozumieć? Weźmy np. dotyk: może być odbierany jako nieprzyjemny i dziecko go unika lub można potrzebować go w nadmiarze wówczas mały człowiek ciągle go poszukuje: dociska, szczypie, ociera się, mocno uderza o podłogę itp. Podobnym przykładem jest słuch dziecka. Najmniejszy hałas może być odbierany przez nie jako zagrożenie – wówczas dziecko będzie unikało doświadczeń słuchowych, a jego nowe umiejętności oparte przede wszystkim na doświadczaniu nie rozwiną się w pełni. To bardzo niebezpieczne dla dopiero kształtującego się małego człowieka.
Zaburzenia SPD – SI można diagnozować już u najmłodszych niemowlaków. Wszystkie dzieci, które mają jakiekolwiek zaburzenia muszą być poddane jak najszybciej specjalistycznej terapii, ponieważ tylko wówczas odzyskują naturalną równowagę, chęć do nauki przez doświadczenie, odpowiednie reakcje adaptacyjne, prawidłowo rozpoznają emocje własne i innych ludzi, uczą się odpowiednio na nie reagować, ale przede wszystkim odzyskują pozytywny obraz samego siebie, nabierają wiary we własne możliwości i nie boja się porażek, które przecież warunkują rozwój. Pewne siebie i zdrowe dziecko to szczęśliwe dziecko.
Zajęcia z zakresu integracji sensorycznej odbywają się na sali gimnastycznej wyposażonej w odpowiedni sprzęt terapeutyczny (przyrządy do stymulacji systemu przedsionkowego, propriocepcji, dotykowego, wzrokowego, słuchowego i węchowego), prowadzi je specjalista wykształcony w tym kierunku. Podczas terapii dziecko zawsze powinno czuć się bezpiecznie i mieć zaufanie do terapeuty. Dziecko podczas ćwiczeń wielokrotnie odnosi sukces co daje mu motywacje do dalszej pracy. Doświadczenia z sali zaczyna przenosić również na inne sytuacje. Zmienia się wówczas obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku szkolnym, rówieśniczym. Terapia pozwala dostarczyć dziecku więcej wzorców zachowań adaptacyjnych. W terapii ponad bogactwo bodźców sensorycznych najważniejsza jest celowość określonych działań.
CIEKAWOSTKI:
- Aby mózg dziecka działał prawidłowo, powinien doświadczać bodźców z tych trzech narządów jednocześnie ze zmysłem wzrokowym, słuchowym, węchowym i smakowym. Jest to bardzo istotne w pierwszych trzech latach życia, ponieważ jeśli mózg nie rozwinie się prawidłowo, jego komórki nerwowe będąc bezczynne – obumierają. Neurony, które nie są angażowane do 10 roku życia są bezpowrotnie eliminowane.
- Ponad 80% układu nerwowego zaangażowane jest w przetwarzanie bądź organizowanie sensorycznych informacji wejściowych, co sprawia, że mózg jest przede wszystkim urządzeniem przetwarzania sensorycznego.”
- Układy zmysłowe najwcześniej dojrzewające tj. dotykowy, proprioreceptywny i przedsionkowy leżą u podstaw całego prawidłowego rozwoju człowieka. Układy te są gotowe do pracy jeszcze w łonie matki.
